Eureka-momenten: Jerôme Mertens, motorbladpionier in Grathem

De in 1881 geboren Mertens was hoofdonderwijzer in Grathem. Maar had een bijzondere belangstelling voor techniek. En dan met name tweewielertechniek. Dat leidde in eerste instantie tot ingezonden brieven aan het het blad De Auto. Daarna een eigen rubriek in dat blad. En tenslotte in 1913 tot oprichting van Het Motorrijwiel. Waarvan Mertens de hoofdredacteur was, hij schreef het blad zelf grotendeels vol.

Het Motorrijwiel groeide uit tot het officiële blad van de KNMV, de Koninklijke Nederlandse Motorrijders Vereniging. Werd omgedoopt tot MOTOR en later MOTOR Magazine. Het blad vierde in 2013 het 100-jarig bestaan, maar werd in 2017 door de uitgever opgedoekt.

Jerôme Mertens was iemand die blijkbaar slecht kon stil zitten. Hij combineerde zijn werk als hoofdonderwijzer met het vullen van het tijdschrift. In zijn vrije tijd reed hij honderden kilometers op allerlei exotische motorfietsen die moesten worden getest. Als in Engeland een beurs werd georganiseerd met de nieuwste modellen, reed hij op vrijdagavond op de motor naar Hoek van Holland, maakte de overtocht over het Kanaal, bezocht de beurs en stond op maandagmorgen weer voor de klas. En 's avonds schreef hij zijn verslag voor het tijdschrift.

In een jubileumeditie in 2013 trakteerde MOTOR Magazine de lezer op een herdruk van de allereerste editie van Het Motorrijwiel. Klein formaat, veertien pagina's. Onder de titel staat 'geïllustreerd tijdschrift voor eigenaars van motorrijwielen, tricars en kleine wagentjes'.

In het openingsartikel 'Onze sport en onze taal', combineert Mertens zijn achtergrond als onderwijzer met zijn liefhebberij. In een betoog verbaast hij zich over het feit dat we voor allerlei onderdelen van de motorfiets een beroep moeten doen op leenwoorden uit vreemde talen. Vooral Engels en Frans. Zoals bijvoorbeeld carburateur. Terwijl het volgens Mertens veel beter zou zijn als het Nederlands, net als het Duits, daar eigen benamingen voor had.

Vijf van de veertien pagina's zijn gevuld met advertenties. En die geven ook een fraai tijdsbeeld, met merken als Eysink, Wanderer en James. Die laatste fabrikant omschrijft zijn producten als 'robust en onovertrefbaar'. De James motorfietsen kunnen volgens de advertentie 'zoowel zeer snel als zeer langzaam rijden'.

Mertens beperkte zich voor zijn artikelen niet tot lange testritten. Hij haalde de tweewielers helemaal uit elkaar om te zien hoe de fabrikant ze had gemaakt. En was dan ook nooit te beroerd eventuele verbeterpunten aan te dragen.

In de jaren dertig verloor hij langzaam maar zeker zijn belangstelling voor motorfietsen. Mertens was nooit een liefhebber van snelheid, racen vond hij gekkenwerk. Maar de trend was toen al dat het allemaal krachtiger en vooral sneller moest. Terwijl Mertens in 1913 nog rondreed op rustig pruttelende vehikels, bereikten de topmodellen in de jaren dertig al 160 kilometer per uur.

Het technisch vernuft bleef, maar de aandacht ging van motorfietsen naar gewone fietsen. Dat resulteerde ook in eigen ontwikkelingen en verbeteringen. Zo had hij een fiets met trappers die niet ronddraaiden, maar op en neer gingen. Een beter systeem, vond Mertens. Maar het kreeg geen navolging. En in 1945 haalde hij nog de kranten met een vouwfiets die binnen enkele seconden en zonder gereedschap rijklaar kon worden gemaakt. Een Engelse fabrikant kocht wel zijn idee voor een speciaal gereedschap, een verstelbare sleutel. Dat leverde Mertens een bedrag op waar hij als hoofdonderwijzer een jaar voor moest werken.

Het tijdschrift MOTOR besteedde meerdere keren aandacht aan de stichter. Dat gebeurde in 1988 bij het 75-jarig bestaan en in 2013 bij het 100-jarig bestaan.

In het artikel uit 1988 staat ook een opmerkelijk verhaal over het privéleven van Mertens. Hij was getrouwd en had vier kinderen. Eentje daarvan, een meisje, werd op 7-jarige leeftijd ernstig ziek. Ze had kroep opgelopen, een infectieziekte die vooral op de luchtwegen slaat en die we tegenwoordig difterie noemen. Daar was toen nog geen vaccin voor. De dokter had meneer en mevrouw Mertens al voorbereid. Hun dochter zou waarschijnlijk de ochtend niet gaan halen.

Jerôme kwam volgens het verhaal direct in actie. Hij zou met een spiritusbrander, een waterketel en enkele slangetjes een stoomapparaat hebben gemaakt. De twee slangetjes gingen in de neus van zijn dochter en hij bleef de hele nacht bij haar waken. Het slijm kwam los en het meisje overleefde, tot verbazing van de dokter.

Jerôme Mertens werd geboren op 30 september 1881 in Grathem. Op 30 september 1956 kwam een einde aan zijn bijzondere leven, hij stierf op zijn 75ste verjaardag.

Zoals gezegd bestaat MOTOR Magazine niet meer als papieren tijdschrift, maar leeft wel voort als website, onder de naam Motor.nl. Waarbij het enigszins pijnlijk was om te zien dat de zoekterm 'Jerôme Mertens' weinig tot niets opleverde. Dat heeft de redactie van Motor.nl inmiddels rechtgezet met een uitgebreid artikel over de 'stamvader'.

In de winkels is ook tijdschrift Het MotorRijwiel te vinden, over klassieke motoren. De titel is een eerbetoon aan het originele tijdschrift uit 1913. Maar er is verder geen historisch verband tussen de twee bladen.