Aantal coffeeshops neemt af: hebben ze nog een toekomst?

In de meeste gemeenten in onze provincie waren al geen coffeeshops te vinden en dat is ook zo gebleven. In de gemeenten waar wel een jointje gekocht kon worden, is het aantal gedaald of hetzelfde gebleven in 20 jaar tijd.

In Venlo zijn er twee coffeeshops weggegaan, van vijf naar drie. Waar men in Heerlen in 2002 nog vijf wietverkooppunten kon vinden, is dit aantal in 2022 gedaald naar twee. In Kerkrade waren er 20 jaar geleden drie coffeeshops, daar zijn er nu nog twee van over.

Maastricht had al de ruime meerderheid aan coffeeshops in de provincie en dat is ook zo gebleven, ondanks een vermindering van 18 coffeeshops in 2002 naar 14 in 2022. Landelijk staat de stad op plek vijf met het aantal, na Amsterdam (167, ongeveer 30 procent van alle zaken), Rotterdam (39), Den Haag (36) en Haarlem (16).

In Roermond (2), Sittard-Geleen (4), Weert (2) en Venray (2) zijn de aantallen gelijk gebleven de afgelopen twee decennia.

De coffeeshops verdwijnen niet alleen in onze provincie, in het hele land is het aantal wietverkooppunten met bijna 30 procent gedaald. In 2022 telde Nederland 565 coffeeshops, in 2002 waren dit er nog 781. In vier op de tien gemeenten waar 20 jaar geleden coffeeshops waren, is dit aantal sindsdien minder geworden.

Een burgemeester van een gemeente is niet verplicht om coffeeshops in zijn of haar gemeente toe te staan. Of, en hoeveel shops worden toegestaan, wordt in overleg met de Driehoek (burgemeester, officier van justitie, politie) besloten. Het aantal coffeeshops is vooral gebaseerd op de lokale behoefte aan softdrugs, het aantal shops in buurgemeenten en de aanwezigheid van geschikte locaties om een wietverkooppunt te vestigen.

Zo is in Heerlen bijvoorbeeld gekozen om drie coffeeshops toe te staan, die geografisch zijn verdeeld over de stadsdelen Heerlen-Noord, -Centrum en -Zuid. Om tot dat aantal te komen, is er een zogenoemde uitsterfconstructie geweest. Dat houdt in dat als de coffeeshop wisselt van eigenaar, de vergunning wordt ingetrokken. De derde coffeeshop heeft niet zelf de deuren gesloten, in januari 2020 is de vergunning door de burgemeester definitief ingetrokken. Later dat jaar is besloten om deze derde plek vooralsnog niet in te vullen.

Het aantal van drie blijkt in Venlo aan de vraag te voldoen, zonder dat er sprake is van overmatige overlast, zo laat de gemeente weten. Voor de coronaperiode bezochten zo'n 2000 tot 3000 mensen de coffeeshops per dag.

In Maastricht is het lagere aantal shops 'historisch zo gegroeid'. Een van de redenen voor het teruglopend aantal verkoopplekken in de hoofdstad is vanwege de invoering van het stelsel afnemend maximum. Dat houdt in dat nieuwe vestigingen niet worden toegelaten. Dus als een coffeeshop zijn deuren sluit of moet sluiten, neemt het totaal aantal af. Bij de invoering van dat beleid in 1994 waren er nog 20 coffeeshops. Maar volgens Marc Josemans, eigenaar van coffeeshop Easy Going in Maastricht die dit jaar al 40 jaar bestaat, was dat aantal ooit zelf 32. Uiteindelijk is het aantal van 14 dus 'overgebleven'.

Josemans zegt dat een andere reden voor de afname van coffeeshops in Maastricht is omdat shops niet overdraagbaar zijn. Bij twee van de vier die de afgelopen 20 jaar verdwenen zijn, kwam dat door twee gevallen van overlijden. Omdat de zaak dus niet doorgegeven kon worden, moest de shop sluiten. Bij de andere twee gevallen kwamen de coffeeshops niet door de screening, waardoor ze hun deuren moesten sluiten.

Dat verschilt per gemeente en hangt volgens gemeenten erg af van de vraag. Voor de gemeente Venlo zijn bijvoorbeeld de ontwikkelingen in Duitsland relevant. "Vanwege de Duitse legalisering van 2024 bestaat er een gerede kans op minder coffeeshoptoerisme", laat een woordvoerder van de gemeente weten. Heerlen zegt echter geen enkele indicatie te hebben dat een of beide coffeeshops van plan zijn de deuren te sluiten. "Ook komen er met regelmaat vragen binnen van gegadigden die graag een coffeeshop in Heerlen willen openen", zegt de woordvoerder. "Het lijkt ons dan ook sterk dat er over 20 jaar helemaal geen coffeeshops meer zijn."

Josemans zegt dat het beleid van de overheid coffeeshophouders nu in een spagaat houdt. De drugs moeten illegaal ingekocht worden, maar mogen wel gewoon verkocht worden. Dat zorgt er mede voor dat het lastig is voor houders. Ook ziet hij een ander probleem toenemen met het sluiten van de shops. "Sinds 2010 is er een jacht op het groene plantje en de resultaten daarvan zien we nu: iedereen is aan de harddrugs."

Het veelbesproken 'wietexperiment', dat in december van start, kan hier volgens Josemans verandering in brengen. "We pleiten al jaren voor regulering", zegt Josemans. Hij denkt dat de proef een grote bijdrage kan leveren aan de houdbaarheid van coffeeshops. "Ik denk dat als het systeem transparant is vanaf volgend jaar, de angst rondom het hebben van coffeeshops veel meer zal wegebben bij zowel gemeenten als houders, en het daardoor makkelijk wordt."

Afgelopen maand besloot de Raad van State dat de gemeente Roermond nog maar vergunningen mag verlenen die voor vijf jaar geldig zijn, in plaats van vergunningen voor onbepaalde tijd. Na die periode volgt een nieuwe inschrijving, waarbij ook andere coffeeshophouders een kans krijgen.

De uitspraak kan gevolgen hebben voor coffeeshophouders. Ze hebben minder zekerheid over de langdurige voortzetting van hun zaak, omdat gemeenten meer keuzes hebben aan wie ze een vergunning verlenen. Branchevereniging PCN van cannabisondernemers zei tegen het AD de uitspraak te betreuren, omdat die het coffeeshops nog moeilijker zou maken om te functioneren. "Deze uitspraak zal leiden tot een periodieke stoelendans rondom coffeeshops, waarbij de expertise en ervaring die de huidige ondernemers hebben opgebouwd eenvoudig verloren kan gaan", aldus het PCN.