Werken in de tbs: met onderbuikgevoel incidenten vermijden

Van mensen die in de tbs werken, wordt verwacht dat ze constant 'aan' staan. Of zoals dat in de tbs wordt genoemd: forensisch scherp. Het is het alert zijn op signalen dat patiënten iets van plan zijn of dreigen te ontsporen. Het personeel van tbs-kliniek de Rooyse Wissel wordt als eerste van alle tbs-instellingen in Nederland hierin getraind.

Basis voor die trainingen is wetenschappelijk onderzoek van Maartje Clercx. Zij werkt bij de kliniek in Oostrum en promoveert maandag op dat onderwerp. Ze hoopt dat het onderzoek haar collega’s extra handvaten geeft en mogelijk zelfs incidenten kan voorkomen.

Een patiënt die zichzelf steeds slechter verzorgt of zich ineens anders gedraagt. Het kunnen tekenen aan de wand zijn. Wetenschappelijk onderzoeker Clercx geeft een voorbeeld van een patiënt die met een jas aan naar buiten gaat, maar zonder jas terugkeert. Begeleiders die werkzaam zijn in de Rooyse Wissel, maar ook in andere klinieken, moeten daarop letten, vertelt Clercx. "Waarom heeft hij geen jas meer aan? Of is deze patiënt minder intelligent en is hij hem gewoon vergeten? Misschien heeft hij hem wel ergens verstopt ter voorbereiding van een ontvluchtingspoging of heeft hij hem geruild voor drugs."

Begeleiders moeten dan goed kijken naar wat voor een patiënt het is: heeft die al vaker proberen te vluchten of heeft hij een lagere intelligentie en is die impulsief? "Dan is ruilen voor middelen misschien een grote optie", vertelt wetenschappelijk onderzoeker Clercx. Haar onderzoek gaat over het onderbuikgevoel van medewerkers om dat samen te kunnen brengen met de kennis van de patiënt en de situatie van dat moment. Maar het gaat vooral om het bespreekbaar maken met collega’s en om in te kunnen grijpen als dat nodig is. "Is dit gedrag afwijkend is voor iemand? En zo ja, waar zou dat vandaan kunnen komen? Daarover communiceren en daar vervolgens ook naar handelen."

De term ‘forensisch scherp zijn' is belangrijk in de wereld van de tbs en forensische klinieken. Het kreeg ook landelijke bekendheid in de zaak van Michael P. Hij vermoorde en verkrachtte in 2017 tijdens zijn verlof Anne Faber, terwijl hij in een psychiatrische kliniek verbleef. De Onderzoeksraad voor Veiligheid concludeerde onder meer dat forensische scherpte ontbrak, de risico’s waren niet bekend. "Het is eigenlijk zo dat de casus Michael P. een vlucht heeft gegeven aan die term, terwijl helemaal niet duidelijk is wat dit nou precies betekende." Haar onderzoek geeft antwoord op die vraag.

Het onderzoek van Clercx is niet alleen bestemd voor de bureaula. Ze wordt in de tbs-wereld veel gevraagd voor trainingen. Het moet haar collega’s helpen om het onderbuikgevoel over patiënten meer handen en voeten te geven en bespreekbaar te maken. "Als je die training forensische scherpte doorloopt, ga je veel meer richten op: waar zitten de risico's?"

De training geeft Clercx eerst aan personeel van de Rooyse Wissel. Over een jaar worden ook medewerkers van andere instellingen getraind. Maartje Clercx promoveert maandag 11 september aan de Radboud Universiteit van Nijmegen op haar onderzoek naar forensische scherpte.