Grondwateronttrekking lijkt niemand te boeien

Na de langdurige droogte van 2018, 2019, 2020 en 2022 kan nu al zonder twijfel het jaar 2023 aan dat rijtje worden toegevoegd. Nog nooit in de geschiedenis is er zo'n lange periode aaneen geen druppel regen gevallen in ons land. En het droge weer houdt aan.

De natuur lijdt hieronder en dit kan dus grote gevolgen hebben voor bomen en planten, die hierdoor dood kunnen gaan. Als de grondwaterstand daalt, vallen de beken droog en eiken- en beukenbomen hebben hierdoor steeds meer moeite om met hun wortels aan het water te komen. Het water van boven valt niet en het grondwater wordt massaal weggepompt omdat anders gewassen op het land verpieteren.

Bij Waterschap Limburg zijn bijna tienduizend grondwaterputten bekend. In vrijwel alle gevallen gaat het om agrariërs die tot 150.000 kubieke meter water per jaar gratis uit de grond kunnen wegpompen met alleen een meldingsplicht. Dat staat gelijk aan het jaarlijks verbruik van gemiddeld duizend gezinnen met twee kinderen. Het oppompen van grondwater vindt meestal plaats in juni, juli en augustus. In die drie maanden kan dus 50.000 kubieke meter per maand worden onttrokken. Wordt er meer opgepompt, dan is er een vergunning van de provincie nodig.

In beginsel staat het iedereen vrij om grondwater op te pompen. Want beleid is er nauwelijks. Op vragen van L1 laat het waterschap het volgende weten. "Er is echter nog geen beleidskader om beperkingen aan beregening uit grondwater op te leggen", aldus het waterschap. De hydroloog Gé van den Eertwegh noemt dat 'schokkend'. "We weten al sinds 2018 dat dit een groot probleem is, maar blijkbaar is dat niet voldoende voor het waterschap om beleid te maken. De kool en de geit worden zo gespaard."

Dat blijkt ook uit het nieuwe bestuursakkoord bij het waterschap dat onlangs met veel enthousiasme werd gepresenteerd. 27 van de 30 leden van het algemeen bestuur steunen de plannen in het akkoord dat als titel mee kreeg: 'Balanceren met lef'. Uitgangspunt daarin is de balans tussen economie en ecologie, zeg maar tussen agrariërs en industrie enerzijds en de natuur anderzijds. Met veel moeite kom je het woord grondwater tegen. "Er is oog voor de belangen van natuur, land- en tuinbouw én bedrijven. We werken samen met de provincie, gemeenten en Waterleidingmaatschappij Limburg (WML) om te komen tot een passende aanpak om de kwaliteit en kwantiteit van het grondwater te verbeteren." Met geen woord wordt er gerept om in extreme situaties van droogte het grondwatergebruik op een of andere manier te beperken.

Ook het nieuwe provinciebestuur, met een dominante plek voor de BBB, barst van ambities, maar weigert concreet iets aan het probleem van het grondwater te doen. Een dikke week geleden presenteerde de nieuwe coalitie van BBB, CDA, VVD, PvdA en de SP het coalitieakkoord op hoofdlijnen. Ook daaruit blijkt dat de partijen vooral alles en iedereen tevreden willen houden. "Wij stellen ons ten doel om de gevolgen van droogte in Limburg terug te dringen door veerkrachtige systemen te ontwikkelen die bij voorkeur voor zowel natuur als landbouw een voordeel opleveren."

Hydroloog Gé van den Eertwegh: "Zowel de provincie als het waterschap schieten tekort en acteren te langzaam. De landbouw zelf heeft last van te lage grondwaterstanden. Als beken en sloten droogvallen door een te laag grondwaterpeil en de natuur steeds meer lijdt onder de gevolgen van de droogte is grondwaterbeleid noodzakelijk. Het waterschap heeft nu geen beleidskader en de provincie Limburg is toezichthouder. Die had al veel eerder om nieuw beleid kunnen vragen." Volgens de deskundige hebben de oproep om zuinig te zijn met water en een verbod om water uit en sloten op te pompen zoals nu het geval is in Oost-Brabant, maar een beperkt effect. De aanpak van het structurele probleem, het lage grondwaterpeil, blijft angstvallig buiten beschouwing. Daarmee is de afweging tussen agrariërs en de natuur onevenwichtig.

De hydroloog krijgt bijval de werkgroep Behoud de Peel die zich al tientallen jaren inzet tegen de verdroging van dit natuurgebied. Agrariërs die in het verleden automatisch een vrijstelling kregen om in de regio grondwater op te pompen zijn in de toekomst vergunningsplichtig. Ze zullen rekening moeten houden met een mindere opbrengst of moeten kiezen voor andere gewassen. De werkgroep heeft de provincies Noord-Brabant en Limburg meermaals gevraagd om te handhaven omdat er veel beregeningsputten zijn zonder natuurvergunning.

In de laatste nieuwsbrief schrijft de werkgroep: 'De provincies hebben hun antwoord op onze handhavingsverzoeken uitgesteld. Ze willen eerst onderzoeken of de putten kunnen worden gerekend tot 'bestaand gebruik'. Dit is echter geen reden voor uitstel! Ook bij bestaand gebruik zijn passende maatregelen noodzakelijk. Dit is puur uitstelgedrag om maar geen beslissingen te hoeven nemen.'

Extreme periodes van droogte in het voorjaar en vroege zomer worden steeds meer het nieuwe normaal. Met alle gevolgen van dien. Industrie, landbouw en natuur hebben dan veel water nodig terwijl het tekort steeds groter wordt. Iedereen is het erover eens dat we in natte periodes dit langer moeten vasthouden als reserve voor lange droge periodes. Maar niemand in Limburg lijkt zich echt te willen branden aan de lage grondwaterstanden. Maar het probleem is inmiddels ook landelijk bekend. Een ruime meerderheid in de Tweede Kamer wil nu dat er een meldingsplicht komt voor iedereen die een waterput heeft of er één wil slaan. En daar waar een watertekort is, zou ook een vergunningsplicht moeten komen. Minister Harbers van Infrastructuur en Waterstaat neemt hierover binnen enkele maanden een besluit.