Maker beroemde Veldense evacuatiefoto overleden
6 september 2022, 11:51 • 5 minuten leestijd
In het Brabantse Loon op Zand is de Limburgse neerlandicus en schrijver Harrie Hermkens op 99-jarige leeftijd overleden.
Hermkens groeide op in Velden en maakte in januari 1945 de evacuatie van de Veldense bevolking mee. De Duitsers dwongen de inwoners om in de sneeuw naar het treinstation van het Duitse Straelen te lopen om van daaruit in wagons weggebracht te worden naar Groningen. Ter hoogte van de Duitse grens besloot Hermkens een foto te maken die hij na de oorlog naar koningin Wilhelmina stuurde. Zo is de foto in handen gekomen van geschiedschrijver dr. Loe de Jong die de foto opnam in zijn standaardwerk over de Tweede Wereldoorlog.
Na de oorlog schreef Hermkens zelf een oorlogsboek met als titel ‘Velden 40-45’ samen met Srer van Hees, Sef Janssen en Lei Brueren.
Huygens
Hermkens wilde priester worden maar trad net voor de priesterwijding uit. Hij schreef uitgebreid over die beslissende levenskeuze in zijn boek 'Tussen Madonna en Aphrodite'. De Veldenaar werd uiteindelijk neerlandicus en docent Middelnederlands. Hij was een autoriteit op het gebied van de dichter en toneelschrijver Constantijn Huygens. Hermkens promoveerde op de taal van Huygens en schreef een wetenschappelijke en populaire uitgave over het toneelstuk Trijntje Cornelis, door Huygens in het Antwerps dialect geschreven.
Harrie Hermkens is 99 jaar geworden. In 2020 werd de evacuatie opnieuw 'gelopen'. Het item is hier terug te zien.
Veewagens
Over de beroemde evacuatiefoto van de bevolking van Velden tijdens de sneeuwtocht vertelde Harrie Hermkens uitgebreid in het boek 'Velde tusse grens en Maas':
'Harrie Hermkens maakt regelmatig foto’s van oorlogsgebeurtenissen in Velden. "Ik heb vanaf het begin bewust foto’s gemaakt om de oorlog te documenteren. Ik maakte ook aantekeningen in een agendaboekje", zegt Hermkens. Tijdens de barre evacuatietocht stapt hij kort uit de rij mensen en maakt aan de kant van de weg halverwege Schandelo en Straelen een foto van de Veldense evacués op weg naar het station Straelen. "Ik denk dat het op Duits gebied is maar zeker weet ik dat niet. Ik ben op een zijweg gaan staan. Mijn familie was al voorbij gelopen en ik kon niet gauw genoeg mijn toestel klaar krijgen vanwege de kou. Dit is de enige foto die ik tijdens de tocht heb gemaakt. In de veewagens was het te donker. Ik durfde in de wagon niet te fotograferen, de ellende was daar zo verschrikkelijk. Je stond met wel 50 of 80 mensen in die wagen en je had niet eens voldoende plaats om beide voeten op de vloer te zetten. En iedereen moest plassen of erger en liet het maar lopen. Plassen deden we bij de deur, die we met veel moeite wisten te bereiken en dan lieten we het onder door de reet van de deur weglopen. De gemoedstoestand van de mensen was verschrikkelijk, puur wanhoop."
Klooster Valkenburg
Als Hermkens na de oorlog terugkomt in het klooster in Valkenburg laat hij de rolletjes bij een plaatselijke fotograaf ontwikkelen. Samen met zijn aantekeningen worden de foto’s bijeengebracht en gebundeld in het klooster. "Ik vond het resultaat geweldig, een klassieke opname. Maar niemand heeft geweten dat ik het gedaan had. Zet dat maar in dit boek recht." Hermkens stuurt de foto in januari 1946 naar koningin Wilhelmina.
Als Hermkens na de oorlog terugkomt in het klooster in Valkenburg laat hij de rolletjes bij een plaatselijke fotograaf ontwikkelen. Samen met zijn aantekeningen worden de foto’s bijeengebracht en gebundeld in het klooster. "Ik vond het resultaat geweldig, een klassieke opname. Maar niemand heeft geweten dat ik het gedaan had. Zet dat maar in dit boek recht." Hermkens stuurt de foto in januari 1946 naar koningin Wilhelmina.
Brief
Hij schrijft: ‘Aan Hare Majesteit de Koningin der Nederlanden. Mevrouw, daar wij weten hoe Uwe Majesteit in alle wetenswaardigheden van haar volk heeft meegeleefd en nog meeleeft, dachten wij, Majesteit een plezier te doen door het zenden van de ingesloten foto. Ze geeft weer de evacuatie van het dorp Velden (5 km. boven Venlo) op 14 januari 1945, en is genomen, toen we de Duitse grens reeds enige tijd waren gepasseerd. De stoet van zwaarbepakte mensen met kruiwagens, boerenkarren en geïmproviseerde sleeën was ongeveer 1 km lang. Achter ons hoorden we de granaten nog kraken tussen de huizen, waar de Duitsers ons met achterlating van goederen en vee hadden uitgedreven, nadat we reeds gedurende enkele maanden de lasten en gevaren van het front hadden doorstaan. Na een ellendige treinreis vanuit het grensplaatsje Straelen, bereikten we tenslotte Groningen, waar een hartelijk onthaal en een langdurig verblijf vaste banden heeft gelegd tussen Noord en Zuid, ondanks alle verschil van godsdienst, aard en zeden. Voor zover ik kan nagaan, is dit een uitzonderlijke, misschien zelfs exclusieve opname, zodat wij niet geheel ten onrechte meenden Uwe Majesteit hiermee een aangenaam zij het dan gering bewijs van onze aanhankelijkheid te geven. Gedachtig het Gezag, Uwe Majesteit door de Goddelijke Almacht geschonken, verblijf ik steeds van Uwe Majesteit de gehoorzame en meest toegewijde dienaar."
Hij schrijft: ‘Aan Hare Majesteit de Koningin der Nederlanden. Mevrouw, daar wij weten hoe Uwe Majesteit in alle wetenswaardigheden van haar volk heeft meegeleefd en nog meeleeft, dachten wij, Majesteit een plezier te doen door het zenden van de ingesloten foto. Ze geeft weer de evacuatie van het dorp Velden (5 km. boven Venlo) op 14 januari 1945, en is genomen, toen we de Duitse grens reeds enige tijd waren gepasseerd. De stoet van zwaarbepakte mensen met kruiwagens, boerenkarren en geïmproviseerde sleeën was ongeveer 1 km lang. Achter ons hoorden we de granaten nog kraken tussen de huizen, waar de Duitsers ons met achterlating van goederen en vee hadden uitgedreven, nadat we reeds gedurende enkele maanden de lasten en gevaren van het front hadden doorstaan. Na een ellendige treinreis vanuit het grensplaatsje Straelen, bereikten we tenslotte Groningen, waar een hartelijk onthaal en een langdurig verblijf vaste banden heeft gelegd tussen Noord en Zuid, ondanks alle verschil van godsdienst, aard en zeden. Voor zover ik kan nagaan, is dit een uitzonderlijke, misschien zelfs exclusieve opname, zodat wij niet geheel ten onrechte meenden Uwe Majesteit hiermee een aangenaam zij het dan gering bewijs van onze aanhankelijkheid te geven. Gedachtig het Gezag, Uwe Majesteit door de Goddelijke Almacht geschonken, verblijf ik steeds van Uwe Majesteit de gehoorzame en meest toegewijde dienaar."
Reactie
Het Koninklijk Huis reageert op de Veldense zending. Op 21 januari 1946 stuurt de particulier secretaresse van H.M. de Koningin J. Geldens de volgende brief: "Hare Majesteit de Koningin verzoekt mij u te danken voor uw schrijven met ingesloten foto. De Koningin was zeer geroerd door de aanblik die uwe foto bood en die zo duidelijk de ramp der evacuatie demonstreert. Het deed de Koningin voorts genoegen uit uw brief te lezen dat hoe ellendig de evacuatie voor u ook was, de ontvangst in het Noorden zoo spontaan en hartelijk is geweest, dat dit, ondanks verschil van godsdienst, aard en zeden, vaste banden heeft gelegd tussen Noord en Zuid. De Koningin spreekt de hoop uit dat deze vriendschapsbanden van blijvenden aard zullen zijn." De Veldense foto wordt waarschijnlijk door het hof doorgestuurd aan het Bureau voor Oorlogsdocumentatie van oorlogshistoricus Lou de Jong en belandt zo in allerlei publicaties en op allerlei tentoonstellingen, meestal met de foute vermelding ‘evacuatie van Venlo.’
Het Koninklijk Huis reageert op de Veldense zending. Op 21 januari 1946 stuurt de particulier secretaresse van H.M. de Koningin J. Geldens de volgende brief: "Hare Majesteit de Koningin verzoekt mij u te danken voor uw schrijven met ingesloten foto. De Koningin was zeer geroerd door de aanblik die uwe foto bood en die zo duidelijk de ramp der evacuatie demonstreert. Het deed de Koningin voorts genoegen uit uw brief te lezen dat hoe ellendig de evacuatie voor u ook was, de ontvangst in het Noorden zoo spontaan en hartelijk is geweest, dat dit, ondanks verschil van godsdienst, aard en zeden, vaste banden heeft gelegd tussen Noord en Zuid. De Koningin spreekt de hoop uit dat deze vriendschapsbanden van blijvenden aard zullen zijn." De Veldense foto wordt waarschijnlijk door het hof doorgestuurd aan het Bureau voor Oorlogsdocumentatie van oorlogshistoricus Lou de Jong en belandt zo in allerlei publicaties en op allerlei tentoonstellingen, meestal met de foute vermelding ‘evacuatie van Venlo.’
