De evolutietheorie begon in Maastricht

"Hier is hij gevonden. De allereerst beschreven soort van de Mosasaurus Hoffmanni. Daar achter die rij bomen," zegt paleontoloog John Jagt wijzend naar het Jekerdal in Maastricht. De eerst beschreven Mosasaurus is naar schatting bijna 68 miljoen jaar oud.

De kop van het beest werd in 1778 in een mergelgang door blokbrekers gevonden. Die hadden volgens Jagt totaal geen benul van wat ze aantroffen. Nog nooit had iemand iets soortgelijks gezien. Nog vijftig jaar zou onbekend blijven om wat voor dier het ging, en pas na 1822 kreeg het zijn naam. Mosasaurus Hoffmanni, vernoemd naar een Maastrichtse fossielenverzamelaar en arts wiens hulp werd ingeroepen om de kaken zorgvuldig uit te laten graven.

Maar de kop bleef niet lang in Maastricht. Toen de Franse revolutionaire regering in Parijs er lucht van kreeg werd er een decreet uitgevaardigd om de kop naar Parijs te brengen. Maastricht stond toen onder Frans bewind. Tot op de dag van vandaag is de vondst in Franse handen. Het Maastrichtse fossiel ligt in een vitrine in het Parijse Musée National d’Histoire Naturelle.

"Voor de Franse revolutionairen was de Maastrichtse vondst een trofee. Met de Franse revolutie viel niet alleen het Koningshuis, maar ook het Bijbelse scheppingsverhaal. Voor de Fransen was de schedel een uithangbord voor wat we nu kennen als de evolutietheorie"m aldus John Jagt. De Franse geoloog en paleontoloog Georges Cuvier (1769-1832) bestudeerde het fossiel en raakte er nog meer van overtuigd dat dieren konden uitsterven, Die gedachte gaat in tegen het scheppingsverhaal, dat bij letterlijke lezing uitgaat van een onveranderlijke wereld. De visie van Cuvier is een van de bouwstenen geweest voor de in 1859 gepubliceerde evolutietheorie van Charles Darwin.

Voor de gewone man had de vondst echter niet direct veel invloed. Veel gewone burgers konden destijds niet lezen en schrijven en ontdekkingen, drongen niet snel door tot de burgerij. Bovendien was men hier in de provincie ook niet erg doordrongen van wetenschap. Ook in latere jaren deed de vondst van de Mosasaurus Hoffmanni het gezag van kerkelijke macht allerminst wankelen.

De Mosasauruskop was dus voor de wetenschap van groot belang. En hoewel de schedel in Parijs ligt, bevindt de rest van het skelet zich nog steeds in de mergel, zo vertelt Jagt. Deze eerst beschreven Mosasaurus Hoffmanni is trouwens niet de enige. Zo is er Mosasaurus Ber, gevonden in 1998. En in 2012 stuitte een medewerker van ENCI op resten van het skelet dat nu 'Carlo' heet; vernoemd naar de graafmachinist zelf. Deze drie mosasaurussen zijn elkaar echter nooit tegengekomen; ze leefden allemaal in andere tijden.

De restanten van deze twee dieren zijn wel in bezit van het Natuurhistorisch museum in Maastricht. "En daar zit er ook nog één in, weet ik," zegt Jagt, wijzend op een overgebleven bult in de ENCI-groeve. "Daar heb ik namelijk een oorschelp van gevonden, tijdens een excursie. Dat gaat weer om een andere soort dan de Mosasaurus Hoffmanni. Dus ik heb met natuurmonumenten afgesproken dat als die terp een keer tegen de vlakte gaat, dat ik erbij ben."