Zoektocht naar missende Joodse geschiedenis in Sittard

Dat is belangrijk, want de Joodse gemeenschap in Sittard was ooit een van de oudsten van Nederland. Tegelijkertijd was het ook een bijzonder aangepaste gemeenschap die volop integreerde in de Katholieke samenleving, zo vertelt Peer Boselie (64), die al 44 jaar stadsarchivaris is. "Ze liepen zelfs mee in de carnavalsoptochten, dat was heel ongewoon, dat zag je nergens anders." Zo is het allereerste Sittardse carnavalsliedje De Marotte zulle laeve uit 1882 geschreven door de Joodse Jonas Salomon Ossedrijver.

In de Tweede Wereldoorlog is de Joodse gemeenschap in Sittard zwaar getroffen. Boselie laat een register zien van gezinnen die aangesloten waren bij een synagoge in in de stad. "In 1941 zijn het er nog 70. In oktober 1942 zijn het er nog maar 33 en het is heel wrang; de pagina daarna is leeg. In april 1943 is iedereen op transport gezet, grotendeels naar Sobibor." Van al die Joodse Sittardenaren is slechts een enkeling teruggekeerd, de rest is vermoord, aldus Boselie. Hoe het kan dat juist in de gemeente waar Joden zo geïntegreerd waren zo'n aanslag is gepleegd op de Joodse gemeenschap, is voor de archivaris ook een raadsel.

Dat er maar zo weinig mensen zijn teruggekomen betekent ook dat er veel historie en verhalen verloren zijn gegaan. "Na de Tweede Wereldoorlog zijn zelfs de twee synagogen met de grond gelijk gemaakt, want ze waren vervallen en er was van de Joodse gemeenschap niets meer over. De synagoge uit 1853, nieuw gebouwd, die is in 1953 afgebroken, daar is nu een parkeerplaatsje. Dat was gewoon niet nodig geweest. En dat niet alleen, ze hebben ook de Joodse begraafplaatsen geruimd." Daardoor is volgens Boselie zo ongeveer de hele Joodse geschiedenis van Sittard uitgewist, zelfs na de Tweede Wereldoorlog. "De geschiedenis die we hier hebben is eigenlijk de enige tastbare geschiedenis die we hebben van de Joodse gemeente", aldus de archivaris.

Boselie voelt het als een plicht om de historie die er nog is goed te conserveren en vooral ook te restaureren. Er zijn stukken die nog goed bewaard zijn, zoals een poëziealbum van een Joods meisje en religieuze stukken uit de synagoge. Maar er zijn ook eeuwenoude boeken die hard toe zijn aan restauratie.

De oude boeken en stukken kunnen, wanneer ze gerestaureerd worden, meer vertellen over de Joodse geschiedenis en gemeenschap in Sittard. "Het zijn puzzelstukjes die we nodig hebben om het verhaal bij elkaar te leggen", vertelt Boselie. Daarom heeft hij, precies tachtig jaar nadat de Joodse gemeenschap bijna volledig werd uitgeroeid, een crowdfunding opgezet om de restauratie van het Joods/Hebreeuwse archief te bekostigen. 7500 euro zou de actie moeten opbrengen. "We hebben natuurlijk ook wel wat gemeentelijk budget voor restauratie, maar dat is te weinig, daarom deze extra push", besluit de archivaris.