Executie van opa in 1943 houdt familie nog steeds bezig

Op de hei bij Well werden zeven Limburgse stakers geëxecuteerd © Privécollectie Reinier Savelsbergh
"Kommen Sie mal mit." Met die woorden arresteren Duitse militairen in 1943 Reinier Savelsberg aan zijn keukentafel. Zijn vrouw en kinderen blijven in totale verwarring achter. Nog geen 24 uur later wordt Savelsberg geëxecuteerd op de hei in Wellerlooi.
De 48 jarige Savelsberg werkt als elektromonteur op de Oranje Nassaumijn III in Heerlen. Hij is één van de zeven Limburgse stakers die door de Duitsers vermoord worden tijdens de april-meistaking van 1943. Die staking is na de oorlog vrijwel verdwenen uit het collectieve geheugen, maar achter de voordeur leeft de grootste spontane verzetsactie tegen de Duitse bezetting nog voort. De doodvonnissen laten tot nu toe littekens achter bij de nabestaanden.

Staken tegen de Duitsers

De april meistaking begint vandaag tachtig jaar geleden. Arbeiders, melkophalers, boerenknechten, schippers, buschauffeurs, ambtenaren en mijnwerkers leggen van 29 april tot begin mei 1943 het werk neer. Het is de grootste staking tegen de Duitse bezetter. De Duitsers zijn furieus, ze vrezen dat de staking kan overslaan naar andere landen.

Krijgsgevangenschap

De aanleiding voor de april meistaking in 1943 is de oproep van de Duitsers aan alle Nederlandse militairen die in 1940 gevochten hadden om zich alsnog te melden voor krijgsgevangenschap. Kort na de Duitse inval hadden deze militairen te horen gekregen dat ze terug naar huis mochten gaan. Die oproep valt verkeerd onder de bevolking; het zou betekenen dat voormalige dienstplichtige echtgenoten en zonen zich moeten melden. Iedereen weet dat deze mannen in Duitsland ingezet gaan worden om de tekorten aan arbeidskrachten op te vangen. De Duitse mannen vechten dan massaal in Rusland en Noord-Afrika.

Mijnwerkers in staking

Vanuit de Storkfabriek in Hengelo telefoneert een medewerkster het hele land door en roept werknemers op om -in navolging van de arbeiders in Twente- het werk neer te leggen. Het kantoorpersoneel van de Staatsmijnen in Heerlen komt meteen in actie. Gevolgd door de mijnwerkers. Binnen 24 uur wordt in alle mijnen gestaakt. Juist de mijnen zijn voor de Duitse oorlogsindustrie van groot belang.
Het monument op de executieplaats bij Wellerlooi © Privécollectie Reinier Savelsbergh

Ooggetuige

Stef Vievermans (1930) is een van de laatste ooggetuigen van de april-meistaking. Hij woont in 1943 in een huis aan de poort van de ON2 mijn in Schaesberg waar zijn vader werkt als chauffeur van de directie. "Toen de avonddienst moest beginnen gingen de mensen niet naar binnen. Je merkte dat er iets broeide. Om tien uur was het besluit gekomen, ze sprongen op en schreeuwden. Zingend kwamen ze de weg af. Het was een euforie, alle jaren was de onvrede opgekropt, nu gingen ze iets doen."

Executies

De Duitsers reageren met grof geweld. Lukraak worden stakers uit hun huizen gehaald. Eén van hen is Reinier Savelsberg in Heerlen. Kleinzoon René Savelsberg weet zeker dat zijn opvoeding zwaar beïnvloed is door de executie van zijn grootvader door de Duitsers. "Mijn vader wilde altijd onder de radar blijven, hij dacht dat mijn grootvader meer had gedaan dan goed voor hem was geweest. Daarom wilde mijn vader dat we niets opvallends zou doen. Pas toen ik een jaar of 40 was begreep ik dat het anders kon."
In 1946 wijst SS'er Nitsch de plek aan waar de stakers begraven zijn. © Privécollectie Reinier Savelsbergh

Executies op de hei

Zeven Limburgse stakers worden naar de hei in Wellerlooi getransporteerd en daar geëxecuteerd en begraven. Het zijn Servaas Toussaint uit Amstenrade, Meindert Tempelaars en Reinier Savelsbergh uit Heerlen, Han Boogerd en Bob Bouwman uit Roermond, Pieter Ruyters uit Heer en Leo Brouwer uit Maastricht. De executies hebben voor de Duitsers het gewenste resultaat; begin mei is de staking voorbij. Pas na de oorlog zijn de lichamen op de hei opgegraven, dat gebeurde op aanwijzing van de beruchte SS'er Richard Nitsch.

Keerpunt

Een landelijk herdenking voor de slachtoffers van de april meistaking is er nooit gekomen. Er zijn alleen lokale herdenkingen, bijvoorbeeld voor de vermoorde mijnwerkers. Opmerkelijk aangezien historici al in de jaren zestig concludeerden dat de april meistaking een keerpunt in de bezetting was: vanaf dat moment werden de Duitsers gewelddadiger terwijl onder de Nederlanders het verzet groeide.
De radiodocumentaire Staken tegen de Duitsers is zaterdag tussen 12:00 en 13:00 te beluisteren op L1 Radio. Daarna is de documentaire ook te beluisteren als podcast.

💬 WhatsApp ons!
Heb jij een tip of opmerking voor de redactie? Stuur ons een bericht via WhatsApp of stuur een mail naar redactie@l1.nl!