'Bokkenrijders waren meestal onschuldige arme mensen'

Maar in feite zijn ze slachtoffer geworden van een grootse justitiële dwaling. Daarom hoort de vervolging thuis in het overzicht van grote Limburgse rampen dat we hebben samengesteld in de Maand van de geschiedenis.

Er zijn weinig onderwerpen uit de Limburgse geschiedenis die meer tot de verbeelding spreken dan de Bokkenrijders. Een mysterieuze bende die in de 18e eeuw het platteland onveilig maakt. Geen kerk, pastorie of rijke boer was veilig. De rooftochten maakten al snel deel uit van de volksverhalen en de populaire literatuur. Later ontvingen de bendeleden de naam 'Bokkenrijders'; door een pact met Satan zouden de bandieten zich op duivelse bokken door de lucht verplaatsen en in één nacht op ver van elkaar gelegen plekken hun misdaden plegen.

Tegenwoordig kijken historici met andere ogen naar deze verhalen. Het lijkt onhoudbaar dat er één grote Bokkenrijdersbende is geweest. Frits Schoonbrood uit Schinnen deed jarenlang onderzoek naar de Bokkenrijders: "Er zijn inbraken gepleegd, zelfs met zware mishandelingen en moorden. Maar bij de meeste inbraken werden ham, spek, boter en vlaaien gestolen. Het ging erom dat mensen in leven wilden blijven. Justitie beweerde dat er een grote bende actief was. Maar het waren kleine groepen die lokaal actief waren, echt geen grote bende."

Opmerkelijk is dat de bekentenissen die de verdachten op de pijnbank aflegden in de geschiedschrijving lange tijd voor waar zijn aangenomen. Niet alleen werden verdachten gedwongen om overvallen en diefstallen onder foltering te bekennen, ze werden ook gedwongen om namen te noemen van mensen die medeplichtig zouden zijn. Pas zo'n dertig jaar geleden beginnen historici te twijfelen aan het idee van een grote Bokkenrijdersbende. De verschillende overvallen en diefstallen worden nu als losstaande incidenten gezien.

Schoonbrood: "Justitie beweerde dat de bendeleden een eed op een dode hand hadden afgelegd, een ledemaat van een overleden persoon dus. Dat was een methode om een pact met de duivel te sluiten. Maar dat was door juristen bedacht, want voor die "duivelse keuze" konden de verdachten de doodstraf krijgen.

Het staat vast dat er vele honderden mensen hun leven hebben gelaten op het schavot. Tussen 1743 en 1777 zijn door juridische dwaling bijna vijfhonderd personen veroordeeld tot de doodstraf. Vrouwen en kinderen van de slachtoffers leefden verder in grote armoede en schande. De Bokkenrijders zijn vooral bekend uit Zuid-Limburg, maar er vonden ook vervolgingen plaats in Midden-Limburg en in Belgisch Limburg.

Het overzicht van grote Limburgse rampen is samengesteld door historicus Frank Hovens van het Sociaal Historisch Centrum voor Limburg.